Gorilla's in dierentuinen kunnen zwanger worden vanaf (ongeveer) hun zesde. Ideaal is vanaf hun tiende. De zwangerschap van een gorilla duurt ongeveer 8,5 maand (vergelijkbaar met de draagtijd van een mensenbaby dus). Dan wordt er over het algemeen één baby geboren. Tweelingen zijn uniek.
Toen de tweeling in Burgers' Zoo geboren werd (13 juni 2013) was dat volgens zeggen de zesde tweeling in Europese dierentuinen; de eerste die volledig door moeder opgevoed werden. Ook buiten Europa werden in dierentuinen zes tweelingen geboren (tot aan 2014). Ook daar is maar 1 tweeling volledig door moeder opgevoed. Voor de andere gorillatweelingen geldt dat ze het of niet redden, of maar 1. Of ze werden met de fles grootgebracht (beiden of maar 1). Meer hierover bij 'diversen, DE gorillatweeling'.
Gorilla's worden het hele jaar door geboren. Bij sommige dieren is er maar een beperkte paartijd, waardoor geboortes altijd gedurende een bepaalde x-aantal maanden is. Zo is dat onder andere bij doodshoofdaapjes (± november tm januari), berberapen (± augustus tm december) en ringstaartmaki's (± april tm juni) maar dus niet bij gorilla's (en andere mensapen).
Geboortes gebeuren meestal 's nachts of in de vroege ochtend. In het wild is dat omdat de groep na het ontwaken moet gaan trekken. En om de een of andere reden is het in dierentuinen in het algemeen ook zo dat het 's nachts of 's ochtends heel vroeg gebeurt. Enkele uitzonderingen daargelaten. Twee van die uitzonderingen schieten me te binnen: Dalila -toentertijd- in Apenheul en Sindy in Artis. Dalila beviel van haar dochtertje Kisiwa op het eiland, gewoon overdag. De naam is bewust gekozen: Kisiwa betekent eiland. Sindy beviel in 2016 tegen het eind van de middag van haar jongste zoontje Shae.
Zolang een gorillakind drinkt, is de menstruatie van de moeder afwezig of onderdrukt. Ook al beginnen kinderen vast voer te eten vanaf dat ze een paar maanden oud zijn (en steeds meer naargelang ze ouder worden), ze blijven melk drinken totdat ze ongeveer 3 à 4 jaar zijn. Dus tijdens die tijd kan moeder niet zwanger worden. Als het kindje niet meer drinkt, dan komt de cyclus van moeder weer op gang. Meestal is ze daarna snel weer zwanger. Daarom dat over het algemeen (uitzonderingen zoals Tamani in Blijdorp daargelaten) een moeder om de ± 3 à 5 jaar een baby krijgt -als er niet aan geboortebeperking wordt gedaan-.
Aan geboortebeperking wordt op het moment gedaan door het stamboek. Het gaat namelijk te goed met de gorilla 'in gevangenschap'. En dat wordt een groot probleem. Iets wat mij verdrietig stemt. Er komt een dag dat er te weinig plaats is. Dat is feitelijk al zo. Het is lastig om jonge mannetjes die hun familiegroep moeten verlaten te plaatsen in andere dierentuinen. Wat mij betreft komen er dus in alle dierentuinen (veel) meer gorillaverblijven, maar ja ... ik heb het niet voor het zeggen.
Als voorbeeld voor de tijden tussen geboortes neem ik even gorilla Mandji uit Apenheul, in het wild geboren in/rond 1975. Hieronder de geboortedata van haar kinderen.
- 10 december 1982
- 16 oktober 1986
- 5 oktober 1989
- 28 april 1993 (gestorven 27 september 1993)
- 19 juli 1994*
- 17 april 1998
- 23 augustus 2001
- 15 oktober 2007**
- 10 januari 2011
*Aangezien de baby van 28 april 1993 gestorven was, had ze een jaar later al weer een baby.
**De zilverrug waar ze mee woonde sinds haar komst naar Apenheul, Bongo, stierf 14 augustus 2005. Daardoor was er een tijd geen zilverrug in de groep. Er moest een nieuwe geschikte kandidaat gezocht worden die niet verwant was aan Bongo of 1 van de andere gorilla's in Apenheul. Ze vonden er uiteindelijk 1 in Krefeld, Jambo (op dat moment 13 jaar oud). Eind 2006 verhuisde Jambo naar Apenheul. Dat is waarom er een langere tijd was tussen de kinderen van 2001 en 2007.
Moederschap
Moederschap is niet instinctief bij gorilla's. Bij ons, mensen ook niet trouwens. Wij moeten er ook over leren. Dat geldt dus ook voor gorilla's. Zij leren alleen niet via boeken en verhalen van eigen moeder etc.
Hoe leren ze dan wel? Door het af te kijken bij andere gorillamoeders. Onder andere bij hun eigen moeder; over het algemeen maken vrouwtjes wel 1 geboorte van een broertje/zusje mee, soms zelfs meer. En anders is er wel een andere vrouwtje in de groep waar ze het bij kunnen zien. Ze fungeren dan ook als 'oppas', want van alleen kijken leer je niet alles. Om te weten hoe een baby te moeten dragen, moet je dat natuurlijk ook doen. Hebben vrouwtjes dat afkijken niet kunnen doen, dan weten ze niet wat ze moeten als ze een baby hebben gebaard.
Een goed voorbeeld hiervan is te vinden in Artis. Daar woonden jarenlang vrouwtjes Sindy (Sindy stierf op 12 feb 2019 op 33-jarige leeftijd) en Dafina (zij leeft er nog altijd). Beiden zijn met de fles grootgebracht en hebben nooit voorbeelden gezien. Het gevolg: ze wisten niet wat ze moesten doen. In het geval van Sindy zijn haar eerste 3 baby's gestorven. De eerste is trouwens doodgeboren (17 juni 1992). De tweede en derde hebben beiden 6 dagen geleefd (20 juli - 26 juli 1995 en 20 maart - 26 maart 1997).
In het geval van Dafina: haar drie eerste kinderen zijn niet door haarzelf grootgebracht. Nu was ze ook nog wel heel erg jong toen ze de kindjes kreeg (bij de eerste 6, de tweede 8 en bij de derde 9). Haar baby's zijn alle drie na een tijd naar Stuttgart verhuisd, naar de aldaar gevestigde kindercrèche. Die bestaat inmiddels niet meer. Ooit zaten daar een paar kleintjes tegelijk, die fulltime door mensen werden grootgebracht. Dafine heeft de tweede en derde wel een tijdje aan haar borst gehad. Het betreft hier haar kinderen Awali, geboren 24 april 1993 en op 8 november 1993 naar Stuttgart verhuisd; Bikira, geboren op 12 augustus 1995 en op 8 november 1995 naar Stuttgart verhuisd en Chuma, geboren op 8 november 1996 en op 6 februari 1997 naar Stuttgart verhuisd. Na hun verblijf in de crèche voor een aantal jaar zijn ze naar andere dierentuinen gegaan (Awali woont nu in Amneville, Bikira verhuisde naar Praag alwaar ze helaas op 9 april 2021 overleed en Chuma verhuisde naar Givskud alwaar ze helaas op 18 december 2020 overleed).
Na al deze 'mislukkingen' hebben ze beide dames op de pil gezet en een vrouwtje (toen nog jong, nog net geen 7 jaar) die in een 'goede familiegroep' opgegroeid was naar Artis gehaald: Binti, geboren op 19 november 1992 in Apenheul. Daar zijn heel wat gorilla's geboren en grootgebracht. Binti heeft dat van dichtbij kunnen bekijken en mocht (zoals alle grotere zussen en ook grotere broers!) af en toe oppassen. Super om een kleine gorilla met een gorilla aan de buik of op de rug te zien lopen. Zo leren ze het dus. Binti heeft in haar jonge leven welgeteld 12 baby's geboren zien worden, waarvan ze er 10 ook (grotendeels) grootgebracht heeft zien worden. Twee stierven helaas toen ze respectievelijk 5 en 6 maanden jong waren. Zij heeft dus echt heel veel voorbeelden gezien en heeft dus veel op kunnen passen. Onder deze baby's zit ook 1 volle broer. Deze was ongeveer 8 maanden toen Binti verhuisde.
Toen Binti oud genoeg was, mocht zij dus zwanger worden. Het was de bedoeling dat zij de eerste zou zijn. Toen ze genoeg paringen hebben gezien en een test uitwees dat ze zwanger was, hebben ze de andere dames (alles heb ik gehoord; in die tijd kwam ik nog niet in Artis .. ik typ het nu in eigen bewoordingen) van de pil gehaald. Als eerste beviel Binti op 13 maart 2007. Al vrij kort erop, op 12 juli 2007, beviel Sindy van haar vierde kind. Ze heeft dus zo'n 4 maandjes kunnen kijken wat Binti allemaal deed, en jawel: ze pakte het kindje op en legde het aan de borst. Ze deed alles wat ze moest doen! Ik hoor van bezoekers van die tijd dat ze het niet 100% perfect deed, maar feit is wel dat het jochie (mijn allergrootste lieveling van alle gorillajongens die ik ken) nog altijd leeft. Sinds 22 juli 2016 woont hij niet meer in zijn familiegroep; hij verhuisde met zijn halfbroer naar een vrijgezellengroep. Gelukkig is dat niet honderden kilomters ver weg; slechts 185 kilomter. Ik bezoek hem regelmatig sinds een paar jaar. Steeds ook op zijn verjaardag. Tenslotte beviel Dafina op 18 juni 2008. Ook zij was toen een goede moeder.
Dit blijkt dus een geslaagde methode! Naar mijn weten is die ook in Zoo Antwerpen toegepast. En op andere plekken waar ik geen weet van heb.
Nog even dit: niet alle met de fles grootgebrachte vrouwtjes kijken goed af bij anderen is gebleken. Dan noem ik even Dafina's hierboven genoemde dochter Bikira. Haar zoontje Tano, geboren 8 november 2011, voedde ze niet op en die is toen ook naar de crèche in Stuttgart verhuisd. Wellicht was ze door haar lage rang niet dichtbij genoeg bij de andere moeders om het goed af te kunnen kijken. Makoua in Burgers' Zoo was ook laagste in rang en tijdens haar zwangerschap bleef ze ook vrijwel altijd aan de rand van de groep. Soms zat ze wel vlakbij de moeders, maar ik zag haar dan niet echt afkijken. Dat werd dus spannend. Had ze wel zitten kijken (en leren) vanuit haar ooghoeken? Op 24 oktober 2013 beviel ze van haar eerste. En jawel, ze deed het geweldig!! Er is toen heel wat media aandacht voor geweest door het bijzondere verhaal. Helaas ging het na een paar weekjes (of waren het daagjes; wat vergeet je minder leuke dingen snel) ineens niet meer goed. Ze dronk veel van haar eigen melk (als kind heeft ze dat niet gehad, alleen flessenmelk) en gaf het zo min mogelijk aan haar kindje, Madiba genaamd. Ook legde ze haar kindje steeds op de grond en dekte hem toe met houtwol en hooi etc. Gelukkig is het wel goed gekomen, mede dankzij jongedame Shaila (ook genoemd bij 'oppassers') die met liefde de baby van de grond oppikte en liefdevol met zich meedroeg. Over het algemeen vond Makoua dat niet goed en dan pakte ze hem toch terug en droeg ze hem wel zoals het hoorde. Nu is Madiba (mijn lieveling in Burgers' Zoo) een geweldig jochie van al weer 9. Zijn moeder was lief en zorgzaam. En hij is uiteindelijk niks tekort gekomen qua moederzorg en moedermelk. Ik zou moeten bekijken hoe lang die periode was dat het niet zo goed ging; niet lang gelukkig! Drinken doet hij al een paar jaar niet meer. Op termijn zal hij met zijn vader en halfbroers gaan verhuizen.
